شرکت شهرسازی و معماری پنجره
دیگر این پنجره بگشای که من
به ستوه آمدم از این شب تار…
اسمش را گفتیم پنجره باشد، تنها به آن دلیل که با نام تو آغاز کرده باشیم، با یاد چشمهای تو. آخر پنجره یعنی اگر بگشایی، چشم در چشم خواهیم شد. اسمش را گفتیم پنجره باشد که پنجره یعنی حرف هوای تازه را به گوش سنگین دیوار رساندن. گفتیم پنجره باشد که پنجره یعنی گلایه ی سالهای سال سایه ی دیوار را پیش آفتاب بردن. پنجره باشد… پنجره باشد، تنها پنجره باشد تا چشم دیوار هم به حضور نور روشن شود اگر تو بگشایی اش…
آری این پنجره بگشای که صبح
می درخشد پس این پرده ی تار
شرکت پژوهش معماری و شهرسازی پنجره جنوب (مشاوره معماری و شهرسازی) با شماره ثبت 5051 و شناسه ملی 10630122772 در سال 1380 تاسیس گردیده است و هم اکنون با استفاده از تجارب و حضور متخصصین دانشگاهی و نیز بهره مندی از تجارب نزدیک به دو دهه تلاش و فعالیت در عرصه های شهرسازی، معماری، اقتصاد، مطالعات فصلی و آمایشی، امکان سنجی، مکان یابی و نقشه برداری با استفاده از جدیدترین فناوری ها و نیز تهیه طرح های جامع و تفصیلی شهرها با رویکرد توجه به ویژگی های اجتماعی-فرهنگی، سیاسی-اقتصادی و نیز شرایط زیست بوم هر شهر، همچنین طراحی و پیاده سازی بانک های اطلاعات مکانی شهری، سیستم های اطلاعات مکانی شهری و بروزرسانی نقشه های شهری، مناطق جغرافیایی و تدقیق مرزها و تمامی مراحل برنامه ریزی و طراحی شهری و روستایی، طراحی معماری، معماری داخلی و منظر، کارنامه پرباری را فراهم نموده است.
پنجره فعالیت های خود را در چهار بخش معماری،طراحی داخلی ،طراحی و برنامه ریزی شهری و روستایی به انجام می رساند و بر همین اساس و با توجه به ضوابطی که در تاسیس دپارتمان های تخصصی مورد نظر است، چهار دپارتمان طراحی و برنامه ریزی تشکیل داده است. اهم ضوابط شکل دهی به دپارتمان های داخلی در اختیار داشتن نیروی متخصص در هر قسمت کاری دپارتمان، به تعداد لازم از یک سو و انجام کار در قالب روندی پژوهش محور از دگر سو است که با توجه به اقتضائات کاری در هر حوزه ی تخصصی به شرح آن پرداخته خواهد شد:
۱- دپارتمان معماری:
در پروژه های معماری یکی از ارکان اصلی، کارفرماست. جمله ای مشهور از فرنک گه ری نقل می شود که ((شاهکارهای معماری را کارفرمایان خوب آفریده اند.)) برای هر شخص مجرب در طراحی معماری این یک حکم به اثبات رسیده است. در نهایت کارفرمایان هستند که با پایبندی به طرح انجام شده و فدا نکردن اجزای یک طراحی در پیشگاه صرفه و سود مالی، تحقق طراحی را ضامن می شوند و یا با عدم همدلی، آسیب های غیر قابل جبرانی به طرح می زنند. از این رو با دریافت سفارش کار در دپارتمان معماری، جلسات متعددی با حضور مدیران پروژه و کارفرمایان تشکیل می شود که تلاش مدیران جلسه هدایت کارفرما به سمت و سویی است که در نهایت خواسته های خود را به روشنی مطرح کند و نه مصادیق طراحانه آن را. کارفرما باید اجازه دهد که طراحان پنجره ترجمه ی این خواسته ها به زبان معماری را انجام دهند و با نشان دادن تصاویر متعددی از فضاهای معماری که این روزها به مدد امکان بهره مندی از اینترنت به وفور در دسترس است، تقلید ناقص و نادرست از یک طراحی انجام شده را هدف نگیرند. روش کار در جهت دهی به گفت و گویی موفق با کارفرمایان، طرح پرسش هایی است که پاسخ به آنها می تواند مستقیم یا غیر مستقیم اهداف پروژه را که در این بخش ناشی از خواسته های کارفرمایان است، روشن کند. به عنوان مثال پرسش از شیوه ی زندگی، میزان رفت وآمدها، عادات فردی و خانوادگی و… می تواند هدایت گر ذهن طراح به سوی تنظیم درست رابطه ی فضاهای خصوصی و عمومی در یک طراحی مسکونی باشد و قص علیهذا… .
پس از برگزاری جلسات با کارفرما و تدوین خواسته ها، مطالعات ادبیات موضوع، مبانی نظری، آرای اندیشمندان و به ویژه بررسی تجارب داخلی و خارجی موفق در دستور کار قرار می گیرد و این روند تا تدوین دو مدل مرجع یکی حاصل از جمع بندی معیارها و شاخصهای مد نظر اندیشمندان و دیگری حاصل از جمع بندی اقدامات طراحان مطرح ایران و جهان در مولفه های موضوع ادامه می یابد. مقایسه ی وضع موجود پروژه با این مدلها و پیگیری تحقق اهداف جدید که این بار بر اساس مدلهای مرجع تنظیم شده اند در حد امکانات و محدودیت های پروژه، به تدوین راهبردها و سیاست های اجرایی طراحی می انجامد که رسیدن به آنها نیازمند ارایه ی گزینه ها و آلترناتیو های گونه گون است. برای تهیه ی گزینه ها جلسات متعددی با حضور همکاران شرکت در دپارتمان معماری تشکیل می گردد که اصطلاحا به آن جلسات بارش افکار یا توفان ذهن (Brain Storm) گفته می شود. ایده های ذهنی طراحان در گفتگو با یکدیگر شکوفایی بیشتری می یابد و هر یک دیگری را تکامل می بخشد تا تمها و کانسپتهای مختلف پروژه ها زاده و براساس آن ، آلترناتیوهای گوناگون طراحی ارایه می شود و به مدد معیار توان تحقق بخشیدن بیشتر به اهداف پروژه، در نهایت آلترناتیو یا گزینه ی نهایی انتخاب می گردد. تهیه ی نقشه های فاز۱، ۵/۱و فاز۲ معماری و همچنین تهیه ی تصاویر سه بعدی طرح، مراحل دیگر کار است که مشاور را موفق به انجام تعهدات خود در قبال کارفرما و در قالب مراحل سه گانه ی جدول منضم به بخشنامه ی شماره ی ۴۳۰۳ سازمان مدیریت و برنامه ریزی می کند که در آن مرحله ی اول دارای دو قسمت است که از مطالعات پایه و گردآوری اطلاعات اولیه آغاز می شود و تا مطالعات و طراحی بدواً شماتیک و اولیه (طراحی نقشه های فاز۱) و بعداً طراحی و مطالعات در هر بخش معماری، سازه، برق وتاسیسات مکانیکی(فاز۵/۱) ادامه می یابد و در مرحله ی دوم تهیه ی طرح اجرایی و مشخصات فنی (فاز۲) را پیش بینی کرده است و مرحله ی سوم را مرحله ی اعمال نظارت عالیه ی مشاور که همانا همکاری با کارفرما در انتخاب پیمانکاران و تیم های اجرایی مجرب، توجیه مجریان و در موارد لازم تهیه ی اسناد مناقصه می باشد، تعریف کرده است. اعمال نظارت مشاور بر اجرای پروژه های معماری علاوه بر روند مد نظر سازمان نظام مهندسی ساختمان، تابع قرارداد جداگانه ای است که سازمان مدیریت و برنامه ریزی برای نظارت دستگاه مشاور مدون نموده است.
۲- دپارتمان طراحی داخلی:
در ارایه ی نقشه های طراحی داخلی برای پروژه ها، روندی مشابه با طراحی معماری طی می شود که در برخی قسمت ها موارد مشابه پررنگ تر و در برخی موارد نیز تفاوت هایی جدی تر قابل ذکر است. طراحی داخلی بیش از طراحی معماری وابسته به خواسته های کارفرما و کمتر از آن تابع مسایل عمومی و مشابه است. نقشه های طراحی داخلی نیز از نظر اهمیت در مراحل اولیه و مدلسازی فضا اعتبار کمتری نسبت به مراحل پایانی و ارایه ی نقشه های اجرایی و مشخصات فنی دارد. در پروژه های معماری، مسایل اجرایی جنبه های اشتراکی و عمومی بیشتری نسبت به جنبه های اختصاصی پروژه دارد. در حالی که در پروژه های طراحی داخلی، دیتیل های اجرایی یا جزییات فنی کاملا اختصاصی است. وجه دیگر تمایز طراحی داخلی نسبت به طراحی معماری در اجرای طرح است که وابسته است به تهیه ی سرفصل های مختلفی در بخش مصالح، اجزا و گاه مبلمان که تعداد زیادی فرد یا تیم مجری از یکسو و فروشندگان و ارایه دهندگان خدمات را با پروژه در ارتباط قرار می دهد و همین امر نیز سرپرستی کارگاه این پروژه ها را با دشواری های زیادی روبرو می سازد چرا که هدایت اجرا در قالب یک جدول زمانبندی معین، مستلزم انجام بسیاری سر فصل ها به طور موازی و مدیریت دریافت به موقع کالا و خدمات از فرد یا گروه های مختلف درگیر با پروژه است که عدم انجام به موقع کار یک نفر از آنها بر دیرکرد کار دیگر افراد اثر میگذارد و زنجیروار نقص و تاخیر را به آخرین دانه ها و مراحل سرایت می دهد. طراحی داخلی در کشور ما از هر نظر جوان است هم از این روست که در تمامی حوزهها دچار کمبود ها و میتوان گفت اشکالات بسیار است. رشته ی طراحی داخلی یا معماری داخلی در دانشگاههای معتبر کشور ما و دیگر مراکز آموزش عالی یا وجود ندارد و یا اگر وجود پیدا کرده نوپا و تازهکار است استادان تربیت یافته ی برنامه ی درسی معماری داخلی هم در دانشگاهها حضور ندارند و یا انگشت شمارند. از این رو مدعیان طراحی داخلی یا متخصصان رشتههای دیگر همچون معماری هستند و یا حتی صاحبان فروشگاه های مصالح ساختمانی اند مجریان این پروژهها نیز صاحب صلاحیت اختصاصی این حوزه نیستند و حتی عرضه کنندگان مصالح و عناصر و اجزای مورد نیاز طراحی های داخلی هم گالری داران حرفه ای و هدفمند این حوزه نیستند. چندان که گاه تهیه ی اجزای مورد نیاز در یک زمینه همچون نورپردازی یا مبلمان و… نیازمند مراجعه به چند مبدا متفاوت است و این امر سختی کار را چند برابر می سازد.
۳- دپارتمان طراحی شهری:
یکی از سرفصلهای پررنگ در رزومه ی پنجره، پروژه های طراحی شهری است.
در کشور ما در حال حاضر طراحی شهری و مقیاس تخصصی کار در این حوزه یکی از غایبان بزرگ روند توسعه و شکل گیری شهرهاست و از منظر این غیاب آسیب های بزرگی به انسانی ترین مقیاس شهر که همانا مقیاس حضور انسان در فضا است وارد آمده است . برای فهم دقیق تر این مطلب مساله را این طور مطرح میکنیم:
اگر مقیاس اسناد برنامه ریزی از سطوح ملی و طرحهای آمایش سرزمین را عددی با مخرج کسر چند میلیون در نظر بگیریم این عدد تا حدود می رسد که بزرگنمایی مورد نیاز طرحهای تفصیلی شهری است . یعنی طرح های جامع شهری که راهنمای توسعه و طرح مادر محسوب میشوند دارای نقشه هایی در مقیاس تا هستند و طرحهای تفصیلی که توضیح و چگونگی تحقق طرحهای جامع اند در مقیاس تا ارایه میشوند. وقتی از غیاب طراحی شهری سخن میگوییم بدان معناست که میان مقیاس ۲۵۰۰/۱ تا۱۰۰۰/۱ و ۵۰۰/۱ که مقیاس ورود به نقشه های معماری مانند نقشه های طراحی سایت و لنداسکیپ، است سند و نقشهای وجود ندارد و یک معمار برای ارایه ی اسناد معماری در کشور ما، حداکثر دستورالعملها و توصیههای لازم الاجرا برای پروژه ی خود را از طرح تفصیلی شهر دریافت میکند که در حد کاربری زمین ، ضابطه ی تراکم ارتفاعی و تراکم سطحی است ! یعنی حد آخر الزامات از پیش تعیین شده برای صدور اسناد معماری در ایران این است که زمین پروژه چه کاربری ای دارد چه میزان از سطح آن میتواند تحت پوشش بنا قرار بگیرد و تا چند طبقه میتوان در این زمین ساخت و ساز کرد و ضوابطی همچون بیرون زدگی ها و تو رفتگی ها ، خطوط افقی و عمودی نما، روزنههای سطح بنا، پخها ، خط زمین و آسمان و خط بام ، الگوی معماری ، مصالح نما و امثال آن که همه و همه در قالب طراحی جداره های شهری تعیین تکلیف می گردد، بلاتکلیف رها شدهاند. از این رو وقتی در شهرهایمان راه می رویم هیچ هماهنگی و تشابهی حتی میان دو ساختمان به هم چسبیده یا مجاور و مقابل نمیبینیم. البته طراحی شهری در قانون کشورمان متولی دارد. برابر قانون، ادارات راه و شهرسازی باید در قالب عنوان طرحهای تفصیلی موضوعی برای محدودهها ، محورها و فضاها تعیین تکلیف کنند، اما در حال حاضر اصلیترین کارفرمایان پروژه های طراحی شهری، شهرداری ها هستند که با توجه به ماهیت کارشان نیازمند طرح های اجرایی اند و به ناگزیر وقتی برای طراحی مسیرها، فضاهای سبز، اعم از حاشیه ای یا پهنه ای، فلکه ها و… به طراحان و مشاوران مراجعه میکنند، مایلند شرح خدماتی برای پروژه تعریف کنند که از مقیاس طراحی شهری تا مقیاس معماری را در بر گیرد که کاری اصولی نیست و موانع اداری و مسایل دست و پا گیر بروکراتیک نیز بر اشکالات امر می افزاید. تجربه ی سالیان شهرداری ها از قراردادهای طراحی شهری ، جزوات بسیار و پرحجم حاصل کار مشاوران است که سرنوشت پیش رویشان در حالتی آبرومند ، خاک خوردن در قفسههای آرشیو است .این تجربه ی نه چندان خوشایند که به بهای پرداخت های سنگین در تناسب با توان مالی شهرداری ها به دست آمده است ، عقبه ای چون استخدام مشاورین دیگری برای تهیه ی طرحهای معماری با توجه به راهنمای طراحی شهری، ضوابط عام و خاص طراحی و مصادیق مفهومی که اسناد طراحی شهری حاصل کار مشاور قبلی محسوب می شوند نیز دارد که علاوه بر هزینه ی پول ، هزینه ی غیر قابل برگشت زمان و وقت را هم نیاز دارد که هر دو هزینه کرد برای شهرداری توجیه ناپذیر است . بر روال آنچه بیان شد باید پذیرفت که شوربختانه طراحی شهری در کشور ما تاکنون جایگاه شایسته ی خود را نیافته است و مشاور پنجره نیز با توجه به تمامی مسایل یادشده ، علیرغم سختی و در بسیاری موارد توجیه ناپذیر بودن انجام سرفصل دو یا چندگانه ی قراردادهای طراحی شهری که به لحاظ محتوا بسیار مفصل و به لحاظ عایدی مشاور، بی تناسب با حجم کار است، به دلیل عظمت کار و رضایت بخشی نتایج کار، علاقهمندانه این حوزه را دنبال نموده و می نماید.
طراحی شهری به لحاظ روند انجام کار بسیار شبیه به پروسه ی طراحی معماری است که در دپارتمان معماری مطرح گردید. با این تفاوت که مخاطب این پروژهها صرفاً کارفرمایان امر نیستند و شناخت مخاطب نیز خود روالی ویژه در انجام این پروژه هاست.
مخاطبین پروژه های شهری چندین دستهاند:
۳-۱ .کاربران حوزه ی مداخله ی طرح اعم از ساکنان یا کارکنان در کاربری های آن حوزه
۲-۳. زیست کنندگان در محدوده های مسکونی مجاور و همسایه ی حوزه ی مداخله یا به تعبیر تخصصی ساکنان حوزه ی بلافصل طراحی
۳-۳. شهرنشینان یا ساکنان حوزه ی فراگیر طراحی
۴-۳. گردشگران داخلی و خارجی بازدید کننده یا بهرهبردار حوزه ی مداخله
۵-۳. متخصصان شهری ساکن در آن شهر
۶-۳. مدیران شهری شهر محل طراحی
۷-۳. بازدیدکنندگان از منظر فراهم آمده به وسیله ی انواع فناوری
هفت گروه مخاطب یاد شده در درون جمعیت خود نیز تقسیماتی دارند که بر نوع بهره ی آنها از طرح اثرگذار است و بسته به پروژه باید به این دسته بندی های خرد نیز که بر مبنای شاخصهایی همچون سن ، جنسیت و… استوارند، توجه نمود.
تفاوت دیگر در تحلیل داده های گرد آمده است که مرحله ای بسیار مهم و ضابطه مند در طراحی شهری است و به کمک تکنیک ها و روشهای مختلف و نرمافزارهای متفاوتی انجام می شود. امروزه یکی از روشهای کیفی بسیار کارآمد و مورد توجه ماتریس swot است که در طراحی و برنامه ریزی شهری از آن بسیار بهره ها گرفته میشود.
با تحلیل داده ها و استخراج راهبردها و راهکارها، ارایه ی گزینه ها و انتخاب گزینه ی برتر مورد نظر قرار می گیرد . تفاوت مهم دیگر در محتوا و نوع اسناد طراحی شهری است . چهار سند طرح جامع سه بعدی، راهنمای طراحی شهری، ضوابط عام و خاص طراحی و مصادیق مفهومی طراحی ، اسناد شناخته شده ی طراحی شهری محسوب میشوند. توجه به مقیاس های کالبدی نیز به عنوان وجه تمایز دیگر طراحی شهری مهم است. طراحی شهری از مقیاس شهر، منطقه، ناحیه و محله تا مقیاس فضاهای شهری ادامه می یابد و معنا دارد.
۴- دپارتمان برنامه ریزی شهری و روستایی:
برابر نظام حاکم بر برنامه ریزی مجتمع های زیستی انسانی در ایران، برنامه های زیر به وسیله ی مشاوران متخصص تهیه می گردد:
۴-۱. طرح های در مقیاس ملی و منطقهای همچون طرح آمایش سرزمین
۴-۲. طرحهای جامع شهری
۴-۳. طرحهای تفصیلی شهری
۴-۴. طرحهای پایدار توسعه ی منظومه های روستایی
۴-۵. طرح های هادی روستایی
۴-۶. طرح های راهبردی توسعه ی شهری
۴-۷. طرح های بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده ی شهری
۴-۸. طرح های مجموعه آماده سازی توسعه ی اراضی و توسعه های جدید شهری
۴-۹.طرحهای شهرها و شهرکهای جدید
۴-۱۰.طرحهای تفصیلی موضعی و موضوعی
البته باید گفت که چهار دسته ی آخر ذکر شده، در قالب عنوان طراحی شهری مطرحند که به دلیل تکمیل مطلب و ذکر انواع و مقیاس های متنوع طرح ها و برنامه ها در اینجا عنوان گردید.
پنجره در این زمینه تجارب ارزنده ای به ویژه در حوزه ی برنامهریزی های روستایی کسب نموده، یاران و همکاران ارزشمندی نیز با تخصص های جامعه شناسی، اقتصاد، حقوق، جغرافیا و برنامه ریزی شهری و روستایی برای فعالیت در این عرصه گردهم آورده است. پنجره ضمن تهیه ی بانک اطلاعات روستایی به سفارش امور روستایی استانداری کرمان، قراردادهایی برای بازبینی طرحهای هادی در قالب های روستایی و نیز طرح های توسعه ی پایدار منظومه های روستایی با بنیاد مسکن منعقد نموده است.
از آنجا که طرح های هادی روستایی از ضعف بنیادین نگاه بیشتر کالبدی به برنامه ی توسعه ی روستاها رنج می برند، به نظر می رسد شرح خدمات منظومه ها با نگاه همه جانبه ای که به زمینههای کالبدی، اجتماعی، فرهنگی ،اقتصادی و مدیریتی در روستاها دارند از یک سو و از دیگر سو دست شستن از نگرش نقطهای و اتخاذ نگرش پهنه ای و سامانهای به نقاط روستایی و بررسی پیوندهای درونی و بیرونی این نقاط، جایگزین مناسبی برای شرح خدمات طرح های هادی محسوب میشود. در این میان دو مانع اساسی بر سر راه دستیابی مشاوران به پیشنهادهای کارآمد و خلاقانه برای حل مسایل روستاها است:
۴-۱۱. ارجاع طرح منظومه ها در سامانه ی ستاد به مشاوران منتخب و در نتیجه پیشنهاد قیمت های نامتناسب با حجم کار از سوی مشاوران به منظور فراهم کردن امکان عقد قرارداد در حالی که پرداختی بابت چنان شرح خدماتی باید به اندازه ای مکفی باشد که مشاور بتواند ماهها از فعالیت خود را صرفا معطوف به حضور در تمامی نقاط یک منظومه کند، نه این که در بهترین حالت صرفاً از راه ارتباط گیری با دهیاران و ارسال پرسشنامه ها به واسطه ی ایشان بخواهد مرحله ی با اهمیت گردآوری دادههای میدانی را پشت سر گذارد . به این عدم تناسب مبالغ قراردادها با حجم کار، ارایه ی اوراق قرضه ی دولتی به جای پول نقد را نیز باید اضافه کرد.
۱۲-۴. مساله ی مهم دیگر بلندای دیوار بی اعتمادی میان روستاییان و متولیان امور روستایی و به تعبیر خود ایشان در راس همه خود بنیاد مسکن انقلاب اسلامی است.
روستاییان از صداقت ورزی در ارایه ی اطلاعات به ویژه اطلاعات اقتصادی زندگی خود پرهیز و ابا دارند و این مساله مشاور را ناگزیر از اتخاذ شیوه هایی از جمله استنباط غیرمستقیم اطلاعات میکند و به این ترتیب زمان بسیاری را هدر میدهد.
طولانی بودن روند بررسی و تصویب منظومه ها نیز مشکل بزرگیست که باید آن را به چالش های یاد شده افزود.